جعفری Umbelliferae	:تیره
Anethum graveolens L. Selinum anethum roth.	نام لاتین:
Dill	:نام انگلیسی
شوید - شبت	:نام فارسی
سزاب البر	:نام عربی

شرح گیاه

گیاهی است یکساله به ارتفاع 30 سانتی متر تا یک متر(گاهی بیشتر) و دارای ریشه راست، مخروطی شکل و به رنگ سفید است. طول ریشه متغیر و بین 10 تا 30 سانتی متر می باشد.ساقه آن منشعب استوانه ای بی کرک ،دارای خطوط طولی و در محل گره ها کمی فرو رفته است. برگهای کوچک، متناوب بی کرک با پهنک منقسم به بریدگیهای نازک و نخی شکل.گلها کوچک، دو جنسی و رنگ آنها زرد است و در انتهای ساقه های اصلی و فرعی در چترهای مرکب به قطر 15 تا 20 سانتی متر پیدار می شوند میوه فندقه ، تخم مرغی ، پنج تا شش میلی متر طول، سه تا چهار میلی متر پهنا و 5/0 تا1 میلی متر ضخامت دارد. رنگ میوه قهوه ای تیره است. در ناحیه تحتانی میوه چهار و در قسمت فوقانی آن دو حجره اسانس وجود دارد.

نیاز اکولوژیکی

شوید گیاهی مدیترانه ای است و در تمام نقاط دنیا می روید. در طول رویش بخصوص در مرحله نمو گلها و تولید میوه به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد.این گیاه به سرما، حساس نیست و بذر در درجه حرارتهای پائین قادر به رویش است. درجه حرارت مناسب برای رویش بذر 8 تا 10 درجه سانتی گراد است. دوره رویشی گیاه کوتاه است. از بدو رویش بذر تا رسیدن میوه ها مدت زمانی برابر 100 تا 120 روز به طول می انجامد. چنانچه بذرهای کاملاً رسیده در مکان مناسبی نگهداری شوند دو الی سه سال از قوه رویشی مناسبی برخوردار خواهند بود. شوید را تقریباً درهر نوع خاکی به استثنای خاکهای بسیار سبک و تهی از مواد و عناصر غذایی و خاکهای سنگین رسی می توان کشت کرد. خاکهای مناسب برای کشت شوید خاکهایی با بافت متوسط و با رطوبت کافی است. گیاه تا قبل از گل دهی از رشد و نمو سریعی برخوردار است. در طول رویش به مقادیر فراوان آب نیاز دارد.

آماده سازی خاک

شوید به بستر مناسب و عاری از علف هرز نیاز دارد. خاک سطحی باید نرم و کم و بیش متراکم و فاقد پستی بلندی باشد تا جوانه زدن بذر به طور یکنواخت انجام گیرد. در پائیز باید زمین شخم زده شود. و ثلث ازت به همراه تمامی کودهای فسفر و پتاس لازم به خاک اضافه شود و سپس در اواخر اسفند با انجام دیسک مناسب اقدام به شکستن سله ها و خرد کردن کلوخ ها نمود و زمین را برای کشت تسطیح کرد. چون بذر گیاه کوچک است باید خاک سطحی نرم و متراکم باشد تا استقرار بذر بخوبی انجام گیرد. لذا قبل از کاشت انجام غلتکی سبک توصیه می شود تا خاک سطحی متراکم شود و پس از کاشت انجام غلتک سبکی به منظور تماس بذر با خاک جهت تسریع در جذب آب و عناصر غذایی و در نتیجه تسریع و هماهنگی در رویش بذرها ضروری است.

تاریخ و فواصل کاشت

شوید را مانند اکثر گیاهان یکساله می توان با هر گیاهی به تناوب کشت نمود. در صورتیکه که شوید برای استفاده از پیکر رویشی آن کشت شود قبل و پس از آن می توان هر نوع گیاهی را کشت نمود. شوید را می توان با بعضی از گیاهان دو ساله که حاوی اسانس هستند مانند زیره سیاه دو ساله و مریم گلی کبیر به صورت مخلوط کشت نمود. بهتر است شوید با غلات به تناوب کشت گردند.زمان و نحوه کاشت شوید به چگونگی استفاده از اجزاء گیاه (بذر یا پیکر رویشی) بستگی دارد.اگر هدف از کاست تهیه بذر و استخراج اسانس از پیکر رویشی گیاه باشد کشت مخلوط صورت نگیرد و زمان مناسب برای کاشت شوید اوایل بهار (اواخر اسفند) می باشد. اگر هدف از کاشت شوید استفاده به عنوان ادویه و سبزی باشد از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت زمان مناسب کاشت گیاه می باشد و می توان از کشت مخلوط نیز استفاده کرد. عمق بذر 5/1 تا2 سانتی متر مناسب است و چنانچه برای استفاده از پیکر رویشی و ادویه کشت می شود فاصله ردیف ها از یکدیگر 12 سانتی متر مناسب می باشد لیکن اگر هدف از کاشت شوید استخراج اسانس از پیکر رویشی گیاه باشد فاصله بین ردیف ها از یکدیگر 24 سانتی متر مناسب خواهد بود.مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار 12 تا 20 کیلوگرم (به کیفیت رویشی بذر بستگی دارد) می باشد. تعداد بذر در هر متر طول ردیف باید 100 تا 200 عدد باشد.

کاشت

شوید را بصورت کرتی یا ردیفی می توان کشت نمود. بمنظور تولید حداکثر مقدار اسانس باید به صورت ردیفی کشت شود. چون بذرها کوچک هستند بهتر است ذرات خاک سطحی ریز و متراکم باشد. پس از کاشت انجام غلتک سبک ضروری است و سبب ایجاد تماس بذر با خاک و تسریع در جوانه زدن و سبز شدن آن می شود. پس از کاشت بلافاصله زمین را باید آبیاری کرد.

داشت

در طول رویش گیاه مبارزه با علف های هرز ضروری است. یک تا دو هفته قبل از کاشت شوید استفاده از علف کش مرکازین به مقدار 3/4 تا 5/5 کیلوگرم در هکتار جهت از بین بردن علف های هرز استفاده میشود. قبل از کاشت بذر از علف کش مالوران به مقدار چهار تا پنج کیلوگرم در هکتار می توان به صورت محلول پاشی استفاده کرد. وقتی که ارتفاع بوته به 10 تا 12 سانتی متر رسید از علف کش آفالون به مقدار دو کیلوگرم در هکتار استفاده میشود. لیکن وقتی هدف استفاده از پیکر رویشی بصورت سبزی یا ادویه باشد نباید علف کش مالوران در این مرحله (ارتفاع 10 تا 12 سانتی متر) استفاده نمود زیرا مدتی قبل از به ساقه رفتن گیاه محصول را باید برداشت نمود. از آفات شوید ، شته ها هستند که می توان از فوسدرین (phosdrin) 1/0 تا 2/0 درصد استفاده نمود از بیماریهای قارچی لکه سیاه شوید است که برای کنترل آن می توان از قارچ کش های فوندازول 1/0 درصد ، دیتان 2/0 درصد یا کاپتیال به صورت محلول پاشی قبل و بعد از گل دهی استفاده نمود.

برداشت

زمان و چگونگی برداشت محصول به نوع استفاده از گیاه بستگی دارد. زمان مناسب برای برداشت پیکر رویشی ( به عنوان سبزی و ادویه) قبل از ساقه دهی است. با کمی تاخیر یعنی از آغاز ساقه دهی نیز می توان محصول را برداشت نمود. گیاهان را باید حداکثر از فاصله 25 تا 35 سانتی متری از سطح زمین برداشت کرد، جهت استفاده از پیکر رویشی به عنوان ادویه باید پس از جمع آوری آنها را خشک نمود که این عمل را می توان در فضای آزاد با خشک کن های الکتریکی در درجه حرارت 40 تا50درجه سانتی گراد انجام داد. مقدار محصول پیکر رویشی خشک شوید 3/0 تا 5/0 تن در هکتار است که از 4 تا 6 تن گیاه تازه بدست می آید. چنانچه هدف از کاشت شوید استخراج اسانس از بذرها یا پیکر رویشی آنها باشد زمانی باید به برداشت محصول اقدام نمود که محتوی حداکثر مقدار اسانس باشد.مقدار اسانس از بدو ساقه دهی بتدریج افزایش می‌یابد و تا مرحله گل دهی مقدار آن به حداکثر می رسد( لازم به ذکر است از بدو رویش بذر تا ساقه دهی 35 تا 40روز به طول می انجامد و از بدو رویش تا گل دهی 50 تا 70 روز طول می کشد از ابتدای گل دهی تا تشکیل میوه نیز 40 تا 45 روز بطول می انجامد.) به منظور استخراج اسانس از پیکر رویشی بهتر است گیاهان از ناحیه 20 تا 25 سانتی متری قسمت فوقانی بریده شوند. عمل برداشت پیکر رویشی با دست یا ماشین امکان پذیر است. مقدار عملکرد پیکر رویشی 15 تا 25 تن در هکتار است که از آن 40 تا 80 کیلوگرم اسانس استخراج میشود. اگر هدف جمع آوری بذر باشد جمع آوری می تواند در یک یا در دو مرحله انجام گیرد. جمع آوری در دو مرحله ضایعات زیادی در بر دارد و برداشت یک مرحله ای مناسبتر است. در جمع آوری یک مرحله ای پس از رسیدن میوه های چتر های اصلی اقدام به جمع آوری تمام چترها می کنند. پس از خشک شدن آنها را بوجاری کرده و پاک می کنند. در جمع آوری دو مرحله ای : در اوایل تشکیل میوه به بریدن گیاهان از ناحیه فوقانی گیاه به طول 30 تا 40 سانتی متر اقدام می کنند و پس از مدتی که روی زمین قرار گرفتند به جمع آوری آنها اقدام می نمایند (اعمال فوق توسط ماشین صورت میگیرد). مقدار محصول بذر 7/0 تا 8/1 تن در هکتار است که از این مقدار 20 تا 40 کیلوگرم اسانس بدست می آید.